TomGene: Historia Konstantynowa Łódzkiego

[aktualizacja 09.08.2025]

Konstantynów Łódzki to niewielkie miasto znajdujące się na wschód od Łodzi. Mieszkam w nim od upadku komunizmu. Warto by zatem nieco wspomnieć o jego historii. Poniżej prezentuję krótki opis, gdyż wszystko dokładniej zostało opisane w monografii miasta z 2006 roku. Ponadto postaram się podać kilka ciekawszych źródeł, gdzie można znaleźć więcej informacji.

Najstarsze wzmianki dot. Konstantynowa Łódzkiego, a konkretnie terenów, na których powstał sięgają 1364 roku. W jednym z zachowanych dokumentów wspomniany jest Mikosz z Żabic.

źródło: Kodeks dyplomatyczny Małopolski t.3 - LINK1, LINK2

Chodzi tutaj prawdopodobnie o wieś Żabice Wielkie, która w tamtych czasach należała do książąt mazowieckich. Według zachowanych zapisków pierwszym odnotowanym właścicielem był Mikołaj z Żabic. Pierwsze wzmianki o Mikołaju pochodzą z ksiąg sądowych łęczyckich (1385-1419). Wpis dotyczył jego procesu z Witem z Babic. Czy wspomniany wcześniej Mikosz i Mikołaj z Żabic to jedna i ta sama osoba? Nie udało się tego ustalić również autorce monografii.

źródło: Księgi sądowe łęczyckie od 1385 do 1419. Cz. 1- LINK

Przez kolejne lata losy tych ziem nie były aż tak istotne, by o nich coś wspominać. Z resztą te informacje znajdują się w księgach grodzkich łęczyckich i monografii Konstantynowa Łódzkiego z 2006 roku. Skany ksiąg łęczyckich można przeglądać na portalu SZWA: LINK.

Na początku XIX wieku (ok. 1801 roku) nastąpiło ważne wydarzenie jakim był zakup Żabic Wielkich przez Mikołaja Krzywiec Okołowicza herbu Ostoja. To właśnie na tych terenach powstał później Konstantynów. Zanim jednak przejdę dalej należałoby poświęcić chwilę samemu założycielowi miasta i jego rodzinie.

Herb Ostoja

źródło: HERBARZ RYCERSTWA W. X. LITEWSKIEGO..., LINK

Rodzina Krzywiec Okołowiczów wywodziła się z powiatu Orszańskiego (ówczesne tereny na Litwie, obecnie na Białorusi). W 5 tomie "Heraldyka czyli opisanie familii i krwi związku szlachty polskiej i W. X. Lit. z ich herbami." z 1798 roku można odnaleźć wzmiankę oraz krótki wywód rodziny Okołowicz herbu Ostoja, która nosiła przydomek Krzywiec. Na jej podstawie udało się odtworzyć męską linię przodków Mikołaja Krzywiec Okołowicza, aż do jego 2x pradziadka:

Przodkowie Mikołaja Krzywiec Okołowicza

źródło: opracowanie własne na podstawie - LINK

Niestety nie udało mi się dotrzeć do materiałów archiwalnych z powiatu Orszańskiego, aby spróbować rozszerzyć powyższe dane. Wróćmy teraz do Mikołaja (założyciela Konstantynowa) i jego potomków.

Mikołaj Krzywiec Okołowicz – był synem Justyna i Katarzyny Narbutt. Urodził się ok. 1762 roku. Zmarł w 1841 w Żabiczkach (LINK).

Za młodu był szambelanem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Później został sędzią apelacyjnym, a nawet posłem.

W roku 1790 wziął ślub z Marianną Łukaszewicz-Piersicką córką Antoniego i Franciszki Lubowidzkiej (ur. 21.12.1767 w Skierniewicach – zm. w 1831 w Żabiczkach: LINK). Ich ślub miał miejsce w Warszawie w par. św. Krzyża: LINK.

Pod koniec XVIII wieku Mikołaj dokonał zakupu części terenów nieopodal Łodzi. Były to min. takie dobra jak: Bechcice, Srebrna, Niesięcin, Rszew czy Rszewek (fajne tereny do jazdy rowerem). Jak wspomniałem na wstępie, dopiero ok. 1801 roku kupił Żabice Wielkie, prawdopodobnie od Katarzyny Kossakowskiej lub jej spadkobierców. Dla swoich synów założył nawet wieś Okołowiec, która dziś nazywa się Okołowice (znajduje się za Konstantynowem, obok drogi do Porszewic).

Mikołaj i Marianna jak na rodzinę przystało, mieli przynajmniej szóstkę dzieci (ustalone na podstawie zachowanych metryk kościelnych i innych źródeł).

Mikołaj i Marianna Krzywiec Okołowiczowie

źródło: zdjęcie własne wykonane w kościele pw. Narodzenia NMP, 2025 rok

Honorata - ok. 1790-1831. W 1804 roku wyszła za Stefana Złotnickiego, który był założycielem Zduńskiej Woli: LINK. Zmarła tam w 1831 roku: LINK.

Grób Stefana i Honoraty Złotnickich

źródło: https://sp10zdwola.edupage.org/news/?zac=60#photos:album:20

Tekla Anna - 1792-ok. 1812. Urodzona w Szymanowie (woj. mazowieckie) czyli w tej samej parafii, do której należał mój rodzinny Drzewicz. W roku 1808 wyszła za Ignacego Jabłkowskiego: LINK. Z tego co znalazłem (informacja z MyHeritage, niepotwierdzona) zmarła ok 1812, podobno we Włocławku, lecz nie znalazłem jej aktu zgonu. Traktuję te wzmiankę jako niepotwierdzoną. Na pewno w 1815 roku Ignacy Jabłkowski miał już druga żonę, z którą spłodził córkę Benonę Konstancję: LINK.

Emilia Józefa - 1794-1796. Córka ochrzczona w Warszawie: LINK, zmarła na ospę w Bechcicach: LINK.

Edward - ok.1795-1796. Podobnie jak jego starsza siostra zmarł na ospę w Bechcicach: LINK.

Ignacy - ok.1796-1849. Nie znalazłem daty jego urodzin. Według informacji był starszym bratem Kwiryna. Prawdopodobnie urodził się w Bechcicach (ok. 1796 roku, kiedy to jest luka w księgach metrykalnych). Zmarł rok po swoim bracie Kwirynie. Akt zgonu prawdopodobnie się nie zachował. Natomiast istnieją wzmianki w gazetach: LINK1, LINK2.

Wzmianka o śmierci Ignacego Okołowicza w Kurjerze Warszawskim z 1849 roku

źródło: LINK

Ignacy był dziedzicem dóbr Konstantynowa. Lubił wystawny tryb życia i podróże. Według informacji z monografii narobił sporo długów oraz przejawiał problemy psychiczne, więc rodzina go wydziedziczyła i zamknęła w szpitalu.

Kwiryn Józef Tadeusz - 1798 – 1848. Urodzony w Bechcicach par. Lutomiersk (jak wynika z alegaty do jego aktu ślubu: LINK). Był młodszym bratem Ignacego. Odziedziczył dobra Bechcice. W roku 1827 wziął w Warszawie ślub z Walerią Starzyńską: LINK.

Podpisy rodziny Okołowiczów i innych świadków na ślubie

źródło: LINK

Miał z nią 2 dzieci: Gustawa Ignacego Mikołaja 1829 (LINK) i Walerię Konstancję Mariannę ur. 1832 (LINK). Gustaw zmarł w 1900 i jest pochowany na lokalnym cmentarzu w Konstantynowie (LINK). Waleria zmarła w 1860 jako żona Bronisława Regulskiego (ślub - LINK) , asesora ekonomicznego z Wielunia (LINK).

Grób Gustawa Krzywiec Okołowicza, wnuka Mikołaja

źródło: zdjęcie własne, 2025 rok

Kwiryn prawdopodobnie wziął kolejny ślub, gdyż znalazłem akt urodzenia jego kolejnego dziecka tj. Juliusza Franciszka w roku 1838 par. Kazimierz: LINK. Jako żona podana jest Tekla Orłowska. Kwiryn zmarł jako wdowiec na suchoty w 1848 w Żabiczkach. Pozostawił 2 dzieci, Gustawa i Walerię, więc jego drugi syn prawdopodobnie zmarł wcześniej razem z matką.

Gustaw Okołowicz przed śmiercią spisał swój testament, w którym przeznaczył część środków na remont kościoła. Wokół testamentu zrobiło się pewne zamieszanie, krewni chcieli jego unieważnienia o czym można poczytać w jednej z gazet: LINK.

To tyle jeżeli chodzi o potomków Mikołaja Okołowicza. Dalej już nie znalazłem żadnych wzmianek o losach potomków tej rodziny. Poniżej prezentuję krótkie drzewko genealogiczne opisanych wcześniej osób.

Rodzina Okołowiczów

źródło: opracowanie własne

Wracając do losów samego Mikołaja i Konstantynowa przenosimy się do roku 1821. Na terenach Żabic Wielkich powstaje osada fabryczna dzięki staraniom jej właściciela. Z różnych stron Europy sprowadzają się tutaj sukiennicy, płóciennicy czy tkacze. Byli to głównie ewangelicy ale także katolicy. Również pojawiła się ludność Żydowska.

8 lutego w Łęczycy u pisarza aktowego Mikołaja Szczawińskiego zostaje sporządzony dokument poświadczający powstanie fabryki sukienniczej na terenie Żabic Wielkich. Oprócz Mikołaja Okołowicza, udział biorą również sukiennicy z Ozorkowa Samuel Wegner, Jakub Henning i Piotr Freymark. Według informacji pochodzącej z opisu zasobów Archiwum w Łodzi dot. Konstantynowa dowiadujemy się, że

„Dnia 7 października 1824 r. Mikołaj Krzywiec Okołowicz złożył wniosek do Komisji Wojewódzkiej o podniesienie osady do rzędu miasta prywatnego. Sprawa nadania praw miejskich przeciągała się aż do 31 sierpnia 1830 r., gdy Rada Administracyjna Królestwa wyniosła Konstantynów do rzędu miast prywatnych. „

Nazwa Konstantynów prawdopodobnie pochodziła od imienia męskiego - Konstanty, na cześć Konstantego, który był bratem cara Rosji, Aleksandra I.

Jak podaje powyższa wzmianka, prawa miejskie Konstantynów uzyskał 31 sierpnia 1830 roku.

Fragment protokołu Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego z 1830 roku

źródło: LINK

Od daty uzyskania praw miejskich - 1830 roku, odbywają się dni miasta. W 2020 roku przypadła właśnie 190 rocznica. Cała historia rozwoju miasta na przełomie lat to już inna historia.

Fragment mapy Królestwa Polskiego z 1839 roku

źródło: LINK

Należy wspomnieć, że Konstantynów utracił na pewien czas swe prawa, a miało to miejsce 1 czerwca 1869 roku (LINK).

Konstantynów powrócił do rangi miasta dopiero w 1924 roku na mocy rozporządzenia Rady Ministrów: LINK.

Z innych ciekawostek warto wspomnieć, że w 1937 nadano miastu herb, którym są dwa półksiężyce oddzielone mieczem na czerwonym tle.

Aktualny herb miasta

źródło: https://samorzad.gov.pl/web/gmina-konstantynow-lodzki/

Najstarsza wersja herbu z 1846 roku, jaką znalazłem wyglądała tak:

źródło: http://www.43bis.media.pl/wiadomosci,13780,1,jaki-mial-byc-herb,konstantynow-lodzki,wiadomosci.html

Jeszcze wspomnę, że zanim Konstantynów utracił prawa miejskie, został sprzedany w roku 1858 małżeństwu Glotz. Było to spowodowane długami jakich narobił Ignacy Okołowicz, jego bratanek, Gustaw po sprzedaży miasta przeniósł się na Widzew. Na tym etapie kończy się historia Okołowiczów, do której dotarłem.

Dalsza historia miasta to już XX wiek i lata współczesne, których specjalnie nie śledziłem. Można o nich poczytać w monografii miasta, bądź innych źródłach, które podałem na końcu tekstu. Bardzo ciekawe są przede wszystkim wzmianki o wojnie oraz dziejach sukiennictwa.

Na zakończenie jeszcze kilka faktów genealogicznych związanych z lokalnymi kościołami.

Budowę pierwszej parafii rzymskokatolickiej rozpoczęto w 1826 roku staraniem właścicieli miasta. Dopiero rok po śmierci Marianny Okołowicz, żony Mikołaja zakończono pracę nad kościołem. Przez pierwsze lata pełnił on funkcję kościoła filialnego dla parafii w Kazimierzu. Od 1841 roku zaczęli nim zarządzać ojcowie reformaci z Lutomierska. Natomiast jako osobna, niezależna parafia, kościół pod wezwaniem Narodzenia NMP zaczął funkcjonować od 01.06.1858 roku.

Kościół Narodzenia NMP z czasów 1 wojny światowej

źródło: https://polona.pl/item/konstantynow-kosciol-katolicki,NzAxMTM5MTg/

Kościół Narodzenia NMP z 2025 roku

źródło: zdjęcie własne

Księgi metrykalne dla tych terenów były sporządzane w parafii w Kazimierzu do 1841 roku. Od 1841 są już pierwsze księgi z Konstantynowa, w których znajdziemy min. akt zgonu Mikołaja Okołowicza.

Bechcice i inne wsie na wschód od miasta podlegały pod parafię w Lutomiersku. Także szukając jakichkolwiek aktów najlepiej się skupić na tych 3 parafiach. O parafiach w Lutomiersku i Kazimierzu pisałem więcej w poprzednim artykule: LINK.

Jeżeli chodzi o ewangelików, których bardzo dużo napłynęło do miasta, należy wspomnieć o drugim konstantynowskim kościele. Również w 1826 rozpoczęto pracę nad budową kościoła ewangelicko-augsburgskiego, który powstał już w 1832 roku. Przez wiele lat służył on wyznawcom, lecz w XX wieku przeszedł on w ręce katolików i służy im do dziś.

Kościół ewangelicko-augsburski w czasach 2 wojny

źródło: https://osadnicy.info/pl/miejsca/koscioly/kosciol-ewangelicko-augsburski-w-konstantynowie-lodzkim

Trzecia grupa kulturowa – Żydzi, mieli swój dom modlitewny i swoją gminę od roku 1832. Dokładniejszy opis ich dziejów znajdziemy na stronie: LINK. Generalnie niewiele śladów ich działalności się zachowało.

Zabytki Konstantynowa:

Jedna ze starszych w Europie linii tramwajowych

źródło: http://www.43bis.media.pl/galeria,03268,2,nasz-tramwaj-ma-sto-lat,konstantynow-lodzki,wiadomosci.html

Przez Konstantynów biegnie jedna z najstarszych w Europie linii tramwajowych - 43. Łączy Lutomiersk-Konstantynów-Łódź. Linia ta powstała pod koniec 1910 roku. Aktualnie jest w remoncie i połączenie tramwajowe zostały zastąpione autobusami.

Zdjęcia cmentarza katolickiego

źródło: zdjęcia własne, 2025 rok

Na ulicy Łaskiej znajduje się cmentarz, na który służył ewangelikom, katolikom i prawosławnym. Z tego względu były nawet osobne bramy i mur, co nadal widać. Obecnie nie ma tego podziału i część cmentarza innych wyznań została praktycznie wchłonięta przez groby katolików. Cmentarz żydowski mieścił się natomiast za stawami, obok przepływającej rzeki Ner. Aktualnie nie ma po nim śladu.

Młyn wodny z XIX wieku

źródło: http://www.powiat.pabianice.pl/strona-347-mlyn_wodny.html

Za cmentarzem obok rzeki Łódki znajduje się stary młyn wodny. Aktualnie teren wokół niego jest bardzo zarośnięty, więc nie ma zbytnio możliwości podejścia do niego. Był to młyn elektryczny zbudowany pod koniec XIX wieku.

Obóz przejściowy

źródło: http://baedekerlodz.blogspot.com/2020_02_08_archive.html

Na ulicy Łódzkiej znajduje się stary obóz przejściowy, który funkcjonował podczas 2 wojny światowej. Wcześniej budynek służył jako fabryka włókiennicza. W trakcie wojny, z rąk Niemców, zginęło w nim wielu ludzi, w tym dzieci. Masowy pamiątkowy grób ofiar znajduje się na lokalnym cmentarzu.

Żródła:

Maria Nartowicz-Kot, Konstantynów. Dzieje Miasta, 2006

http://www.ids.uni.lodz.pl/gimkonst/dokumenty/dla%20_ucznia/historia_konst.pdf

https://osadnicy.info/pl/postacie/mikolaj-krzywiec-okolowicz

https://pl.wikipedia.org/wiki/Konstantyn%C3%B3w_%C5%81%C3%B3dzki

https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/k/1576-konstantynow-lodzki/99-historia-spolecznosci/137500-historia-spolecznosci

http://www.43bis.media.pl/konstantynow,00096,1,w-encyklopediach,konstantynow-lodzki,wiadomosci.html

http://www.43bis.media.pl/foto/56d84923ac65ad26fd1bb76fd72169db14925.jpg

http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19231190956

http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-13f5fb6b-b667-4b8e-9dc6-74e3aac39f4b/c/7-161_176-Wozniak.pdf

http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-6b8a54fe-e396-472a-b7b3-d1163785b184/c/0_1_Nejman.pdf

http://lepczynski.eu/strona/slawni-zdunskowolanie/stefan-prawdzic-zlotnicki